Najcenniejszą budowlą miasta jest monumentalny pięcionawowy
kościół wzniesiony na przełomie XIV/XV wieku. Architektura Bazyliki pod wezwaniem
Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny jest przykładem pomorskiego gotyku.
Budowla jest prosta i pozbawiona licznych wątków zdobniczych. Od XIV wieku
kościół Mariacki pełnił rolę kolegiaty. Począwszy od XVI wieku była świątynią
protestancką aż po kres II wojny światowej. Od XVII do XX wieku wielokrotnie
niszczona w trakcie działań wojennych. W drugiej połowie XIX wieku
odrestaurowano kościół. Wtedy właśnie wmurowane zostały kule armatnie,
pochodzące z pobojowisk kołobrzeskich: z wojny trzydziestoletniej,
siedmioletniej i oblężenia napoleońskiego. Miały one ostrzegać mieszkańców
przed następnymi konfliktami. Kule do tej pory tkwią w murach katedry. Szukać
ich należy w części wieżowej.
Jest to jedyny w Polsce 5-nawowy kościół z
zabytkowym wystrojem wnętrz, zainteresowanie turystów wzbudzają także cztery
krzywe filary, których odchylenie od pionu wynosi do 60 centymetrów. . Odchylenia
wynikają z niestabilnego terenu, bazylikę wybudowano bowiem w miejscu starego
cmentarza. Późniejsze działania wojenne także wpłynęły na ich dzisiejszy wygląd.Wewnątrz do najcenniejszych zabytków należy zaliczyć
wspaniałą chrzcielnicę z brązu z 1355 roku, najstarsze w Polsce gotyckie
stalle, cenne późnogotyckie tryptyki i ogromny świecznik z 1523 roku, zwany
Koroną Schlieffenów. Miejscami można również podziwiać pozostałości dawnej
polichromii.
Diecezja Koszalińsko-Kołobrzeska w ramach środków
norweskiego mechanizmu finansowego pozyskała dotację na renowacje czterech
katedr - w tym Bazyliki Konkatedralnej Wniebowzięcia NMP w Kołobrzegu.
Przeprowadzone zostały prace renowacyjne zewnętrznej elewacji, gruntownie
odnowiono podsadzkę na emporze północnej oraz 12 zabytków ruchomych, w tym między
innymi gotycki świecznik Korona Schlieffenów. Ogromnym przedsięwzięciem była
także budowa klatki schodowej nad korpusem nawowym i prezbiterium, umożliwiająca
komunikację z blokiem wieżowym. W wieży wymieniono windę, co pozwoliło na
udostępnianie jej zwiedzającym, w tym także osobom niepełnosprawnym i wjazd na wieżę
widokową.